ÖGG'NİN ARAMA YETKİSİ
İnsan hakları evrensel beyannamesi madde 3 ‘Yaşamak, hürriyet ve kişi emniyeti herkesin hakkıdır’
Madde12: Hiç kimse özel hayatı, ailesi meskeni ve yazışma hususlarında keyfi karışmalara, şeref ve şöhretine karşı tecavüzlere maruz kalamaz. Herkesin bu tecavüzler ve karışmalara karşı kanun ile korunma hakkı vardır.
İnsan hakları Avrupa sözleşmesi Madde 8: ‘her şahıs hususi aile hayatına, meskenine ve haberleşmesine hürmet edilmesi hakkına sahiptir. Bu hakların kullanılmasına resmi makamların müdehalesi, demokratik bir cemiyette ancak milli güvenlik amme emniyeti, memleketin iktisadi refahı, nizami muhafazası, suçların önlenmesi, sağlığın ve ahlakın hak ve hürriyetlerinin korunması için zaruri bulunduğu derecede kanunla tespit edilmesi şartı ile vuku bulabilir.
Anaysa Madde 17/3: Kimse insan haysiyeti ile bağdaşmayan bir cazai muameleye tabi tutulamaz.
Anayasa Madde 20: herkes, özel hayatına ve aile hayatına saygı gösterilmesi hakkına sahiptir. Özel hayatın ve aile hayatının gizliliğine dokunulamaz. Adli soruşturma ve usulüne uygun verilmiş hakim kararı olmadıkça; gecikmesinde sakınca bulunan hallerde de kanunla yetkili kılınan merciin emri bulunmadıkça, kimsenin üstü, özel kağıtları ve eşyası aranamaz ve bunlara el konulamaz.
Anayasa Madde 21: Kimsenin konutuna dokunulamaz. Kanunun açıkça gösterdiği hallerde, usulüne göre verilmiş hakim kararı olmadıkça; gecikmesinde sakınca bulunan hallerde de kanunla yetkili kılınan merciin emri olmadıkça kimsenin konutuna girilemez, arama yapılamaz ve buradaki eşyaya el koyulamaz.
YAPILAN ARAMALAR İKİYE AYRILIR
1) ADLİ ARAMA: Suç işlendikten sonra, suçun delillerini zapt veya müsadereye tabi eşyayı ele geçirmek, suç failini yakalamak için yapılan aramadır.
2) ÖNLEME ARAMASI: Suç işlenmeden önce ÖGG’nin kuruluşu sabotaj, hırsızlık, soygun, yağma ve yıkma, zorla işten alı koyma gibi her çaşit tehdit, tehlike veya tecavüze karşı korunmaktır.
5188 SAYILI YASAYA GÖRE ARAMA YAPILACAK HALLER
1): Koruma ve güvenliğini sağladıkları alanlara girmek isteyenleri duyarlı kapıdan geçirme, bu kişilerin üstlerini dedektör ile arama, eşyalarını x-ray cihazı veya başka bir sistemden geçirme (madde7/a)
2): Toplantı, konser, spor müsabakaları, sahne etkinlikleri ve benzeri etkinlikler ile cenaze ve düğün törenlerinde duyarlı kapıdan geçirme, el dedektörü ile üstlerini arama, x-ray cihazı veya farklı bir sistem ile eşyalarını geçirme. (madde7/b)
3): CMUK madde 127 ye göre yakalama nedeniyle orantılı arama (madde7/c)
4): Hava limanı , liman, gar, istasyon, ve terminal gibi toplu taşıma ulaşım tesislerinde, duyarlı kapıdan geçirme, el dedektörü ile üst arama, x-ray veya başka bir benzeri sistemle eşyalarını geçirme (madde7/f)
5):Görev alanlarında haklarında yakalama, tutuklama veya mahkumiyet kararı bulunan kişileri yakalama ve yakalamaya ilişkin orantılı arama (madde 7/d)
5188 sayılı yasa CMUK madde 127ye göre arama dışındaki yukarıdaki 1-2 ve 4 hallerde doğrudan doğruya ÖGG’ye arama yetkisi tanımamış, aramaya ihtiyaç olduğunu gösteren bir endikatör (kontrol cihazı) elde edilmesini ön şart olarak belirtmiştir.
Duyarlı kapı, dedektör, x-ray cihazı ve benzeri güvenlik sistemleri bir ikazda bulunuyorsa, kişi aramayı kabul etmedikçe ÖGG görev alanına giremeyecektir. Cihazların uyarısı bie şuç aletine kesine yakın işaret ediyorsa, örneğin x-ray cihazında ateşli silah ve bomba izlenimi veren bir düzenek görülmüşse, adli amaçla aramaya geçilecektir.
ADLİ ARAMANIN 2 AMACI VARDIR
1) YAKALAMA
2) EL KOYMA
Şüphenin yoğunlaşması, bir kişiye yönelmesi, sanığın yakalanması veya delillerin ele geçirileceğinin umulması seviyesine gelmesi, sanık şüpheliye yönelik aramanın şartıdır. CMUK (madde 94/2)
ÖGG’nin adli amaçlı yaptığı aramaların hemen tamamı hakim kararı olmadan yapılan aramalardır. Hakim kararı üzerine yapılan armalar kamuya ait genel kolluk veya özel kolluk yerine getirir.
ŞÜPHELİNİN EŞYASININ VE ÜZERİNİN ARANMASI
ÖGG suç işlediği şüphesi ile yakaladığı kişiyi arayacaktır. Bu aramanın iki amacı vardı.
1): İşlediği ileri suçla ispat vasıtalarını, zapt ve müsadereye tabi eşyaları ele geçirmek.
2): Şüpheliyi ÖGG’ye saldırarak kaçmasını sağlayacak araç, gereçten arındırmak.
Suç şüphesi üzerine yakalama için yeterli neden varsa aynı suçla ilgili elde edilmesi için arama nedeni vardır. Bu arama ileri sürülen suçun niteliği ile sınırlıdır. Örnek: Sarkıntılık süphelisinin cüzdanında sahte banknot aranmaz. Şüphelinin ÖGG’ye saldırarak kaçmasını
önlemek amacıyla yapılan aramada silah ve bu amaçla kullanılacak malzemeler hedef alınır. Bu kimsenin üzerinin aranması öncelikle giydiği elbisenin aranması ile başlar..
ÖGG’NİN EV VE SAİR KAPALI MAHALLERDE ARAMA YAPMA YETKİSİ YOKTUR.
ÖGG’nin görev alanlarında genel kolluk veya yetkili özel kamu kolluğu (gümrük muhafaza, orman koruma vb.) faili veya suç delillerini yakalamak için arama yapabilirler.
ÖGG fiilen arama yapılan bölgeye girmeyecek ve kesinlikle arama eyleminde rol almayacaktır; Ancak genel kolluk talep ederse çevre güvenliğini sağlayacaktır.
ÖGG’NİN ADLİ AMAÇLA GÖREV ALANLARINDAKİ KONUT VE İŞ YERLERİNE GİREBİLMELERİ ANCAK CMUK 127 DE BELİRTİLEN MEŞHUD SUÇLARDA SÖZ KONUSUDUR.
Madde 127: Meşhut cürüm sırasında rastlanan veya meşhuda cürümden dolayı takip olunan şahsın firarı umulur veya hemen hüviyeti tayin etmek mümkün olmaz ise ŞAHSI HERKES GEÇİCİ OLARAK YAKALAYABİLİR.
Meşhud suç (suçüstü hali): İşlenmekte olan suçu veya henüz işlenmiş olan fiil veya fiilin işlenmesinden hemen sonra kolluk kuvveti veya suçtan zarar görmüş kişi veya başkaları tarafından izlenerek yakalanan kişinin veya fiili pek az önce işlediğini gösteren eşya veya eser veya emare veya deliller yakalanan kimsenin işlediği suçtur. Bu yetkiye dayanılarak failin kendi evi veya işyerine girmesi halinde, yakalama yetkisine sahip olan herkesin onu girdiği yerde aramaya yetkisi olduğu bildirilmektedir.
Burada ÖGG şu sorulara cevap vermelidir.
1)- Evine veya iş yerine girerek faili yakalayamazsam ne olabilir?
2)- Fail delilleri yok ederse, suç işlemeye devam ediyorsa, etme ihtimali varsa?
Ev veya iş yerine girmeli, aksi halde genel kolluğa haber vererek genel kolluk gelene kadar çevre emniyetini almalıdır.
Failin girdiği iş yeri veya konut başkasına aitse yukarıda belirtilen 2maddeye ek olarak konut veya iş yeri sahibi –zilyedi’nin ÖGG den içeriye girmesi için talepte bulunması ve izin vermesi gerekir. Talep ve izin varsa ÖGG nin içeriye girmesinde bir sakınca yoktur.
5188 Sayılı yasa ‘Yangın, deprem, tabii afet durumlarında ve İMDAT istenmesi halinde görev alanındaki işyeri ve konutlara girme (madde 7/e) yetkisini ÖGG ye vermiştir.
ÜÇÜNCÜ KİŞİLERİN ARANMASI
ÖGG Üçüncü kişilerin ev ve iş yerlerinde arama yapamaz. Bu tür durumlarda genel kolluğu haberdar edip, çevrede güvenlik tedbirlerini almakla yetkilidir. Görev zamanı ve şüphe yoğunluğu koşulları varsa üçüncü kişilerin üzeri ve eşyası aranabilir. Böyle bir arama için aranılan şahsın veya takip edilen izlerin yahut zapt edilen eşyanın aranılacak şahıs veya mahalde bulunduğunu kuvvetle ümit ettiren vakaların mevcudiyeti gereklidir.
ÖNLEME ARAMASI
5188 Sayılı kanunun uygulamasını gösteren yönetmelik önleyici aramaları kamuya açık alanlar ve kamuya mahsus kapalı alanlar için iki farklı düzenlemeye tabi tutulmuştur.
ÖGG Görev alanına tehlike doğurabilecek ise suç işlemeye elverişli zapt ve müsadereye tabii bir eşyanın girmesini önlemek amacıyla, suç işlemeden önce önleme araması yapılabilir. ÖGG nin gerçekleştirdiği aramaların çok büyük bir bölümü bu niteliktedir.
Adli önleme aramaları yönetmeliği: ÖGG nin görev alanına girişlerindeki aramalarda hakim kararı gerekmediğini belirtmektedir. Devletçe kamu hizmetine özgülenmiş bina ve her türlü tesislere giriş ve çıkışın belirli kurallara tabi tutulduğu hallerde söz konusu tesislere girenlerin üstlerinin veya üzerlerindeki eşyanın ve araçlarının aranması. (madde 18/a)
Umuma açık veya açık olmayan özel işletmelerin, kurumların veya teşebbüslerin girişlerindeki önleme aramaları, buralara girmek isteyen kişilerin rızasına bağlıdır. Aramayı kabul etmeyenler bu gibi yerlere giremezler. (madde 18/son)
ÖGG’NİN ÖNLEME ARAMASI YAPABİLECEĞİ YERLER
1)- ÖZEL MÜLKİYETLERE KONU KAPALI ALANLAR:
ÖGG Amiri veya iş verenin emri ile önleme araması yapabilme konusunda tam yetkilidir. Arama yapılan yere girmek isteyenler ya aramaya razı olacaklar veya bu yerlere giremeyeceklerdir. ÖGG böyle bir alana üzerini ve eşyasını aratmadan girmek isteyenleri önlemek ve onlara karşı zor kullanma yetkisine sahiptir. Ancak kişi üzerini aratmak istemiyor ve içeri girmekten vazgeçmişse kişiyi durdurup üzerini arayamaz.
Hassas kapı, el dedektörü, x-ray cihazı kullanılan özel mülkiyete konu kapalı yerlere girişte, cihazların etkisi ile orantılı olarak gelen kişinin üzeri veya eşyasının aranması yetkisi doğar. X-ray cihazının görüntüsü, kapı dedektörünün sinyal şiddeti silahın varlığına işaret ediyorsa, gelen kişinin içeriye girmekten vazgeçip eşyalarını artamadan dönüp gitmesine engel olunacak, ÖGG için yakalama, arama, el koyma yetkileri doğmuş olacaktır. Yine bu alanlara girecek olanların kimliklerini kontrol etmek, kimlik belgeleri karşılığında yaka kartı vermek, alanda kartsız veya kartın ait olduğu bölümler dışında dolaşanları engellemek, aramak alan dışına çıkartmakta ÖGG’lerin yetkisindedir.
MAĞAZA MÜŞTERİLERİNİN ARANMASI
Mağazalar ve alışveriş merkezleri özel mülkiyete konu olan alanlardır. Buralara girişte yapılan aramalar önleme aramalarıdır.
Müşteri açısından sıkıntı mağazaya girmek değil onuru zedelenmeden mağazadan çıkabilmektir.mağazalarda devamlı suç şüphesi hırsızlıktır, mağaza yöneticileri tespit ettikleri bir çok olayı genel kolluğa intikal ettirmemektedir. Çünki polisin mağazaya gelip olayla ilgili kovuşturma yapması diğer müşterilerin kaybedilmesi ihtimalini oluşturabilir bu nedenle hırsızlık ile karşılaşıldığında mağaza yöneticileri çalınan malın ödenmesini veya kişinin mağazaya hırsızlık amacı ile tekrar gelmemesini isteyerek bırakmaktadır. Bu ve benzeri çeşitli nedenlerden dolayı mağaza hırsızlığı daha kolay işlenebilen suçlar arasındadır bu nedenlede mağaza hırsızlığı ağırlatılmış hırsızlıktan basit hırsızlığa, kamu adına kavuşturmadan takibi
şikayete bağlı olmaya başlamıştır. Düşük değerli mal çalınması durumunda genel kolluğa intikal etmişse polisin bir ihtarı bile yeterli görülmektedir, nitekim yapılan araştırmalara göre mağaza hırsızlarının %85-95 i amatör hırsız olup genelde küçük ve değeri az mallar çalmaktadırlar. Hırsızlık şüphesi üzerine mağaza içerisinde hareket özgürlüğü kısıtlanan, üzeri ve eşyası aranacak müşterinin onuru, ar ve haya duyguları özenle korunmalıdır. Örneğin özel bir mekanda bir ÖGG başka bir ÖGG ve personelle muhatap olmamalıdır, şüphe doğurulacak durumlardan uzak durulmalı ve müşterinin hırsızlık yaptığından kesinlikle emin olunmalı bu gibi durumlarda hırsızlık yapmadığı ortaya çıkarsa sorun daha da büyümektedir. Müşteri alışveriş sonrasında mağazadan ayrılırken almış olduğu ürünlerin üzerinde antivol (alarm ve uyarı etiket çeşitleri) sökülmesi gerekmektedir unutulmamalıdırki müşteri her iki durumda da mağazaya tazminat davası açmaya hakkı vardır. Aranmaya razı olmama, polis çağrılmasını isteme, kişi özgürlüğünün kısıtlanmaması veya hukuka aykırı aramaya maruz kalmamasını dile getirme hakkı vardır.
Bu nedenle ÖGGnin olumsuz tavır ve yaklaşımları diğer personellere göre memuriyet sıfatını taşıması nedeni ile daha ağır bir cezaya çarptırılmasına sebep olacaktır.
Mağaza yönetimininde her hangi bir durumda müşteriden özür dileme, personelini daha iyi eğitme ve cihazların periyodik bakımların yapılmasını sağlayarak yanlış alarm vermesine sebebiyet verecek unsurları giderme yükümlülüğü vardır. Böyle durumlarda ÖGG önce müşteriyi özel bir mekana almalı, medeni bir tavırla hareket etmeli derhal bir arama yaparak özgürlüğünü kısıtlama yoluna başvurmamalıdır.
Mağaza hırsızını yakalayıp genel kolluğa teslim etmeyen ÖGG görevini kötüye kullanmış olur.
Objektif ve somut bir şüphe olmadığı halde müşteri rızası dışında arayan ve hareket eden ÖGG nin suç işlemesi söz konusu olabilir. (TCK madde 181-182)
2)- KAMU YÖNETİMİNE AİT KAPALI ALANLARDA ARAMA
Kamuya ait kapalı yerlerde ÖGG’nin yetkileri özel mülkiyette konu kapalı alanlarda olduğu kadar güçlü değildir. Bunların üst düzey yöneticisi girişte arama yapılacağına dair yazılı bir beyanda bulunmamışsa arama yapılmayacaktır.
Zira insanların kamu hastanelerine, tapu ve nüfus dairelerine gitmeme gibi bir seçenekleri yoktur. Özellikle elektrik, su, doğalgaz, sabit telf. Vb. için ve medeni bir yaşam için bu gibi yerlere girip çıkmak mecburiyetindedir. Bir başka ifade ile müşteriye aranmak istemiyorsanız girme demek mümkün değildir.
3)- KAMUYA AÇIK ALANLARDA ARAMA
ÖGG nin kamuya açık alanlarda önleyici arama yapma yetkisi kamu kolluğunun gözetim ve denetimi altında olacaktır. Kamu kolluğuyla birlikte arama yapılması uygun görülmüşse sorun yoktur.
4)- UMUMA AÇIK YERLERDE ARAMA
Belli koşullarda (yaş gibi) herkese açık gazino, kahvehane, iftar çadırı gibi yerler umuma açık yerlerdir. Bu alanlara girişte o yerin niteliğine uygun düşmeyen güvenlik kısıtlamalarına gidilmeyecek ve arama yapılmayacaktır.
Sadece üyelerin ve davetlilerin girebileceği yerler Özel yer sayılır.
5188 sayılı yasa buralarda görev alacak ÖGGler için ‘toplantı, konser, spor müsabakası, sahne gösterileri vb.
etkinlikler ile cenaze ve düğün törenlerinde kimlik sorma, duyarlı kapıdan geçirme, bu kişilerin üstlerini dedektörle arana, eşyalarını x-ray cihazı veya benzeri sistemlerinden geçirme yetkinini bu anlayışla ÖGGye tanımıştır.
5)- UMUMA MAHSUS KAPALI YERLERDE ARAMA
Otobüs terminalleri, demiryolu ve metro istasyonları gibi toplu ulaşım tesisleri hiçbir şart aranmadan herkesin girip çıkabileceği yerlerdir. ÖGG bu alanlarda sadece izleme yapmakla yetinmelidir. Ancak suç şüphesi, kamu kolluğundan gelen geçerli bir ihbar veya buranın yöneticilerinin haklı bir nedene dayalı talepleri ve yardım amacı dışında insanlara müdehalede bulunmamalıdırlar. 5188 sayılı yasa bu alanlarda kimlik sorma ve güvenlik cihazlarından geçirme yetkisini yukarıdaki şartlar doğrultusunda ÖGGye tanımıştır.(madde 7/f)
6)- UMUMA MAHSUS ALANLARDA ARAMA
Yol, park, caddeler gibi herkesin istifadesine açık yerler umuma mahsus alanlardır. Kentsel mekanda bakım ve işletmesi belediyelere ait olan bu yerlere ait olan bu yerlere ÖGG çalıştırılmaktadır. 5188 sayılı yasa bu alanlarda ÖGGye hiçbir yetki tanımamıştır. Ancak suç şüphesi ve kamu kolluğundan geçerli ciddi bir ihbarın varlığı halinde veya genel kollukla birlikte bu yerlerde görev yapılıyorsa sorun yoktur.
7)- 5442 SAYILI İL İDARESİ KANUNUNA GÖRE ÖNLEME ARAMASI
Sivil hava meydanları, limanlar ve sınır kapılarında vali veya görevlendirdiği mülki amir önleme araması emri verebilir.işlemin sebebi genel güvenlik ve kamu düzeni bakımından ihtiyaç duyulmasıdır. Konusu taşıtlar (hava, deniz, kara) yolcular ve çalışanların aranmasıdır. Mülki amir ÖGG’nin arama işleminde rol almalarını isteyebilir. Burada emrin kimler tarafından yerine getireleceği yazılı halde verilmesi şarttır.
8)- OKULLARDA ÖNLEME ARAMASI
Okullarda görevli ÖGG’ye işvereni önleme görevi verebilir. Örnek: İlk ok. Sigara araması, lisede içki veya uyuşturucu madde araması gibi arama yaptırabilir. Böyle bir aramanın iş veren veya amiri tarafından ÖGG ye yazılı olarak görevlendirilmesi şarttır. Aksi halde ÖGG kendi başına arama yapamaz.
9)- HAVA ALANLARINDA ARAMA
Uluslar arası havacılık örgütü (ICAO) normlarına göre yolcu ve eşyası son derece sıkı ve titiz aramalara tabi tutulacaktır. Sivil havacılıkta güvenlik tedbiri olarak arama ve önleme aramasıdır. Buralardaki arama şartlı aramalardır. Aramalara razı olmayan yolcular uçak yolculuğuna çıkamayacaklardır.
10)- ÇALIŞMA İLİŞKİSİNDEN KAYNAKLANAN ARAMA
Tekel deposu, merkez bankası, darphane gibi işyerlerinde çalışanlar iş yerlerine girişte ve daha çok çıkışta ÖGG tarafından aranmaktadırlar. Bu tip aramalar için yazılı talimat verilmesi, yapılan işin niteliğine uygun düşmesi ve her çalışanın aranması şartı ile hukuki bulunmaktadır.
ÖGG’nin görev yaptığı yer. Patlayıcı madde üretim ve depolama tesisleri, rafineriler, akaryakıt depoları, hastanelerde yataklı tedavi yapılan yerler ise bu bölümler fişekle veya silahla girilmeyecek yerlerdir. ÖGG hiçbir zaman ayrım yapmadan herkesi aramak, kişileri silah ve fişekten arındırmak yetkisine sahiptir. Buna kolluk görevlileri de dahildir. Bu konuda kolluk görevlileri ve ÖGG arasında sürtüşme yaşanabilir. Böyle bir durum ile karşılaşılmaması için iş veren veya amir tarafından emir yazılı olarak verilmeli emrin bir nüshası giriş yapan şahısların görebileceği bir yere asılmalıdır.
ÖGG teslim aldığı silah karşılığında sahibine bir kart vermeli kart yok ise teslim tesellüm tutanağı yazılarak bir nüshası silah sahibine bir nüshası silahı teslim alanda kalmak suretiyle tanzim edilir. Teslim alınan silah çelik kasada veya kapalı ve kilitli bir dolapta muhafaza etmelidir. Bu yerlerin haricinde gelen kolluk görevlilerine ÖGG müdehale etmemeli, zorluk çıkarmamalı talepleri halinde kolluğa yardımcı olmalıdır.
KİM ARAYACAK?
Üst aramasının kimi zamanda eşya aramasının ar ve haya duygularıyla ilgisi olması bakımdan arama yapılacak şahısla hemcins bir ÖGG tarafından yapılması ŞARTTIR.
ARANMALARI ÖZEL HÜKME BAĞLI KİŞİLER
1)- CUMHURBAŞKANI: vatana ihanetten dolayı TBMM’nin 3/1 inin teklifi üzerine, üye tam sayısının en az 4/3 ünün vereceği kararla suçlanabilir. Anayasa madde105/3 sorumsuz olduğu için aranamaz.
2)- MİLLET VEKİLLERİ: Anayasaya göre seçimden önce ve sonra işledikleri iddia edilen suçtan dolayı TBMM kararı olmadıkça yakalanamaz, sorguya çekilemez, tutuklanamaz ve yargılanamaz. (Anayasa madde 83/2) Ancak ağır cezayı gerektiren suçüstü halinde ÖGG millet vekilini de herhangi biri gibi yakalar, üst araması yapar ve genel kolluğa teslim eder. Parlamento dışından bakan atanmalarda görevleri müddetince aynı statüye sahiptirler.
3)- DİPLOMATLAR: Araçları, evleri ve misyon binaları aranamaz ÖGG her hangi bir suç nedeni ile diplomatik pasaportlu sahibi kişiyi yakalayamaz ama pasaport fotokopisini alabilirler.
4)-HAKİM VE SAVCILAR, AVUKATLAR, NOTERLER: Ağır cezayı gerektiren suçüstü hali dışında aranamazlar.
5)- ASKERLER: İşledikleri ağır cezalık meşud (suçüstü) halinde herkes tarafından yakalanabilir. Bu kişilere yakalanmaları ile ilgili orantılı arama yapılabilir. Bu kiler aranmamaları sağlmak için önce kimliklerini ÖGG’ya göstermeleri gerekmektedir. ÖGG malum ve meşhur kişilere kimlik sormamalıdır. Ancak tanımadığı bilemeyeceği kişilere nezaket çerçevesinde kimlik sorabilmelidirler.
